Siret-i Enbiyâ derslerimizin bu haftaki konusu yine Hz. Yûşa (as) idi. Muhammed Emin Yıldırım hocamız, “Hz. Yûşa (as) Kudüs’ü Nasıl Fethetti?” serlevhasının altında hem bu sorunun cevabını hem İslâm Tarih kaynaklarında ve Kitab-ı Mukaddes’te Hz. Yûşa’nın nasıl anlatıldığını hem de Hz. Yûşa’nın bize söylediği mesajların neler olduğunu çok önemli bilgi ve mesajlar ile bize anlattı. Haftaya bir başka İslâm peygamberi olan Hz. İlyâs ile derslerimiz devam edecek inşallah…
Dersten Cümleler
İyi örnekleri tanırsak iyileşiriz; iyi örnekleri hayatımıza taşırsak kötülere yer bırakmayız…
Hz. Yûşa’yı 5 ana başlık altında anlamaya çalışıyorduk:
1- Kur’ân-ı Kerîm’de Hz. Yûşa
2- Hadis-i Şerîfler’de Hz. Yûşa
3- İslâm Tarih kaynaklarında Hz. Yûşa
4- Kitab-ı Mukaddes’te Hz. Yûşa
5- Mesaj ve Dersleriyle Hz. Yûşa
İslâm Tarih kaynaklarında Hz. Yûşa
İslâm tarih kaynaklarımız çok ama özellikle biz 4 temel kaynak üzerinden bir değerlendirme yapacağız. Bu 4 temel kaynak hangileridir?
1- Taberi’nin Târihi
2- İbn Kesir’in el-Bidâyesi
3- İbnü’l-Esir’in el-Kâmil’i
4- Bir peygamberler tarihi olan Sa’lebi’nin Arâisü’l-mecâlis’i
Bu tarih kaynaklarında geçen bilgileri 10 başlık altında toparlayabiliriz.
1- Hz. Yûşa’nın soy bilgileri
Yûşa b. Nûn b. Efraîm b. Yûsuf b. Ya’kûp b. İshak b. İbrâhim
2- Hz. Yûşa’nın hayat safhaları
Biz tarih kaynaklarından yola çıkarak Hz. Yûşa’nın hayat safhalarını 5 ana döneme ayırabiliriz:
1- Mısır’daki çocukluk dönemi
2- Tih çölündeki gençlik ve talebelik dönemi
3- Tîh çölündeki olgunluk ve askerlik dönemi
4- Tîh çölündeki peygamberlik ve komutanlık dönemi
5- Kudüs’teki peygamberlik ve liderlik dönemi
3- Hz. Yûşa’nın Hz. Mûsâ ile olan hatıraları
Hz. Mûsa’nın bir talebesi gibi onunla yaşadığı birçok hatıra kaynaklarımızda nakledilir.
4- Hz. Yûşa’nın mücadele hatıraları
Eriha’nın fethi için yaptıkları, o bölgede olan Amalika ve diğer kabilelerle olan mücadelesi, Hz. Mûsa’nın onu askeri olarak nerelere gönderdiği ve nasıl istifade ettiği anlatılır.
5- Hz. Yûşa’nın İsrâiloğulları ile olan hatıraları
Şahsiyetlerini yitirmiş bir topluluk olan İsrâiloğulları nasıl ki Hz. Mûsâ ve Hz. Hârûn’a eziyetler etmişlerse aynı şekilde o eziyetlerini Hz. Yûşa’ya yaptıklarını okumaktayız.
6- Hz. Yûşa’nın genç İsrâiloğulları’nı nasıl yetiştirdiğine dair hatıraları
Hz. Yûşa, İsrâiloğulları’nın yaşlıları ile değil gençleri ile ilgilenmiş ve onları Hz. Mûsâ’nın yardım ve yönlendirmesi ile belli bir seviyeye gelmeleri için uğraşmıştır.
7- Hz. Yûşa’nın Bel’am b. Bâûrâ ile olan hatıraları
Biraz önce adını zikrettiğim kaynaklarımızın tamamında Bel’am’ın, Hz. Yûşâ’ya karşı mücadele eden biri olarak aktarılır.
8- Hz. Yûşa’nın Beytü’l-Makdis’i/Kudüs’ü nasıl fethettiğiyle alakalı hatıraları
9- Hz. Yûşa’nın Kudüs sonrası fetih ve seferlerle alakalı hatıraları
Hz. Yûşa Kudüs fethini tamamlayınca durmuyor; o günkü dünyanın birçok yerine seferler düzenliyor. Orişelim krallığına, Emaniler krallarına ve daha nice yerlere seferler düzenliyor.
10- Hz. Yûşa’nın vefat yeri ve yaşına dair hatıraları
Hz. Yûşa (as) 127 yaşlarında dedesinin adı ile anılan Efraim Dağı’nda vefat etti ve oraya defnedildi.
Kitab-ı Mukaddes’te Hz. Yûşa
Yahudi kaynaklarında “İkinci Mûsâ” diye anılan bir peygamberdir Hz. Yûşa… Onlar dünyevi anlamdaki başarılara da çok önem verdikleri için Kudüs’ün fatihi olan Hz. Yûşa’ya çok ciddi bir yer ayırmışlardır.
İsrâiloğulları’nın tarihi dönemlerinin ilk 5 dönemi:
1- İbrâni ataları dönemi
2- Mısır dönemi
3- Mısır’dan çıkış ve 40 yıllık çöl dönemi
4- Kenan topraklarının fetih dönemi
5- Hâkimler dönemi
Kitab-ı Mukaddes’te Hz. Yûşa
1- İsminin değiştirilmesi (Sayılar, 13/8, 16; Tesniye, 32/44)
Tevrat’a göre Hz. Yûşa’nın asıl ismi Hoşea idi. Bu ismi Hz. Mûsâ Yehoşua diye değiştirdi, sonra bu isim Yeşua veye Yeşu diye halk tarafından anılmaya başlandı.
Hoşea ne demek? Kurtuluş ve kurtarmak demektir. Hz. Mûsâ ismin başına “Ye” ekleyerek, “Tanrı kurtuluştur” veya “Tanrı kurtarır” anlamını vermek istemiştir.
2- Hz. Mûsâ’nın en gözde öğrencisi olması (Çıkış, 33/11)
Tevrat ondan “Mûsâ’nın hizmetçisi, genç adam” diye bahseder.
Talmud’da Hz. Mûsâ güneşe, Yeşu da aya benzetilmiştir. Talmud’da “Hz. Mûsâ’nın yüzü güneşin yüzü kadar parlaktı, Yeşu’nun yüzü ayın yüzü gibiydi.” şeklinde ifade edilmiştir.
3- En önemli yerlerde hep Hz. Mûsâ’nın yanında yer alması (Çıkış, 24/13; 32/17)
4- Başarılı bir asker ve komutan olması (Çıkış, 17/8-14)
5- Peygamberliğe atanması (Tesniye 18,18)
“Onlar için (İsrailoğullarının) kardeşleri arasında senin gibi bir peygamber çıkaracağım, sözlerimi O’nun ağzına koyacağım ve O’na emrettiğim her şeyi onlara söyleyecek.” (Tesniye 18,18)
6- Kendisine birçok vahyin gönderilmesi (Yeşu, 1/1, 3/7, 4/2, 4/15, 5/2)
Yeşu’ya Tanrı, Yeşu Kitabında on dört defa doğrudan hitap etmiştir.
7- Kitab-ı Mukaddes’te adına özel bir bab/bölüm olması
Yeşu ile başlayıp Malaki ile son bulan “Nebiim / Peygamberler bölümü”, kendi içinde İlk Peygamberler ve Son Peygamberler şeklinde iki kısma ayrılır. Tanah’ın 2. kısmı olan Nebiim 8 kitaptan oluşmaktadır. Bunlar: “Yeşu, Hâkimler, Samuel, Krallar, İşaya, Yeremya, Hezekiel ve diğer kitaplara göre daha kısa olan 12 peygamber kitaplarıdır.”
8- İsrâiloğulları’ndan çok fazlaca eziyet görmesi (Sayılar, 14/10, 30, 38)
9- Kudüs için görevlendirilmesi ve fethin gerçekleşmesi (Yeşu, 10/12-13)
10- Ömrünün sonuna kadar Mûsâ’nın şeriatine bağlı kalması ve vefatı (Yeşu, 24/1-30)
“Kulum Mûsâ’nın sana emrettiği şeriatın tamamını yerine getirmeye dikkat et. Gittiğin her yerde başarılı olmak istiyorsan bu şeriattan ayrılma, sağa sola sapma. Şeriat kitabında yazılanları dilinden düşürme ve tamamını yerine getirmek için gece gündüz onu düşün” demiştir. (Yeşu, 1/7-8)
Mesaj ve Dersleriyle Hz. Yûşa
Hz. Yûşa’yı bize anlatan 13 âyet üzerinden biz iki temel kavramın altını çizmiştik. Neydi o iki temel kavram: Feta ve Racül… Fetâ sözlükte “genç, yiğit, cömert” anlamlarına geliyordu.
Kudüsü fethedecek “Fütüvvet Nesli’nin” özellikleri
1- Tüm beşeri ideoloji ve putlardan yüz çevirmesi (Enbiyâ, 21/60)
2- İffeti hayatının eksenine yerleştirmesi (Yûsuf, 12/30)
3- Başa gelebilecek her türlü imtihana karşı sabır gösterebilmesi (Yûsuf, 12/36)
4- Muhataplarını ikna edebilmek için stratejiler üretebilmesi (Yûsuf, 12/62)
5- Rahmeti, yardımı, çıkış yolunu sadece ve sadece Allah’tan beklenmesi (Kehf, 18/10)
O (yiğit) gençler mağaraya sığınmışlar ve: “Rabbimiz! Bize tarafından rahmet ver ve bize, (şu) durumumuzdan bir kurtuluş yolu hazırla!” demişlerdi. (Kehf, 18/10)
6- İman hakikatlerinin içselleştirilmesi ve hidayetin korunmaya çalışılması (Kehf, 18/13)
“Biz sana onların başından geçenleri gerçek olarak anlatıyoruz. Hakikaten onlar, Rablerine inanmış gençlerdi. Biz de onların hidayetini arttırdık.” (Kehf, 18/13)
7- Rehberlerin doğru belirlenmesi ve peygamberlerin yolunun yol olarak edinilmesi (Kehf, 18/60)
Kimdi Hz. Yûşa’nın rehberi: Hz. Mûsâ…
Kimdi Kudüs’ü fethedecek ordunun rehberi: Hz. Yûşa…
8- Sıkıntı, zorluk, yokluk, imtihan başa geldiğinde hemen pes edilmemesi (Kehf, 18/62)
“(Buluşma yerlerini) geçip gittiklerinde Musa genç adamına: Kuşluk yemeğimizi getir bize. Hakikaten şu yolculuğumuz yüzünden başımıza (epeyce) sıkıntı geldi, dedi.” (Kehf, 18/62)
9- Şartlar ne kadar ağır olursa olsun hakikatleri haykırmaktan geri durulmaması (Yâsîn, 36/20)
وَجَٓاءَ مِنْ اَقْصَا الْمَد۪ينَةِ رَجُلٌ يَسْعٰى قَالَ يَا قَوْمِ اتَّبِعُوا الْمُرْسَل۪ينَۙ
“Derken şehrin öbür ucundan bir adam koşarak geldi. ‘Ey kavmim! Bu elçilere uyunuz!’ dedi. (Yâsîn, 36/20)
10- Şehadetin en büyük ve en önemli hedef olarak belirlenmesi ve bu hedeften hiç şaşılmaması (Ahzâb 33/23)
مِنَ الْمُؤْمِن۪ينَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللّٰهَ عَلَيْهِۚ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضٰى نَحْبَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُۘ وَمَا بَدَّلُوا تَبْد۪يلًاۙ
“Müminler içinde Allah’a verdikleri sözde duran nice erler var. İşte onlardan kimi, sözünü yerine getirip o yolda canını vermiştir; kimi de (şehitliği) beklemektedir. Onlar hiçbir şekilde (sözlerini) değiştirmemişlerdir.” (Ahzâb 33/23)
Burada bir noktayı gözden kaçırmayalım:
Hz. Mûsâ’ya nasip olmayan neden Hz. Yûşa’ya nasip oldu?
Haşa bu Hz. Mûsâ’nın başarısızlığı Hz. Yûşa’nın başarısı değildi.
Bu ne biliyor musunuz? Hz. Mûsa zamanında İsrâiloğulları “Fütüvvet Nesli” olamadılar; Allah onları götürdü, yerlerine yepyeni bir nesil getirdi.
Hz. Yûşa’nın isminin anlamından alacağımız mesajlar şunlardır:
Mutlak felah yani kurtuluş, Allah’a (cc) kul olmak yani Abdullah olmaktır.
Kudüs’ün mutlak manada kurtuluşu da Abdullahlara yani gerçek manada Allah’a kul olanlara nasip olacaktır.
O halde olması gereken;
Allah’a kul olup başta mukaddes beldeler olmak üzere tüm âleme Allah’ın hükmünü hâkim kılma çabasına girmek ve bunu son nefesimize kadar sürdürmektir.
Hz. Yûşa’yı tek bir kelime ile anlatmak istesek ne deriz: İhlâs
Kanuni Sultan Süleyman’ın sütkardeşi olan Beşiktaşlı Yahya Efendi’nin üç kez aynı rüyayı arka arkaya görmesinden sonra o tepenin Yuşa tepesi olduğunu, belirlenen kabrinde onun makamı olduğu söylenmiştir.
Tam girişte yukarıda Kehf sûresi 62. âyet yazıyor: “(Buluşma yerlerini) geçip gittiklerinde Musa genç adamına: Kuşluk yemeğimizi getir bize. Hakikaten şu yolculuğumuz yüzünden başımıza (epeyce) sıkıntı geldi, dedi.”
Makamın girişinde kitabede yazan şiir şudur:
Hem müferrih hem mukaddesdir bu kûhsâr-ı bülend
Bâğ-ı cennettir makâm-ı Yûşaʿ İbni’n-Nûn’dur
Zâtını etmiş nübüvvetle mübeccel Kibriyâ
Kabr-i hazretdir makâm-ı Yûşaʿ İbni’n-Nûn’dur
Vâṣıl-ı maksûd olur elbet tevessül eyleyen
Cây-ı vuslatdır makâm-ı Yûşaʿ İbni’n-Nûn’dur
Bu mahall-i akdesi kâbil mi tavsîf eylemek
ʿAyn-ı niʿmetdir makâm-ı Yûşaʿ İbni’n-Nûn’dur
Saʿdiyâ taʿzîm ile eyle ziyâret dâʾimâ
Mahz-ı rahmetdir makâm-ı Yûşaʿ İbni’n-Nûn’dur
(1310/1892/93)
İçerideki kitabede yazanlar ise şöyledir:
Hazret-i Yûşaʿ nebî vü mürsel İbn-i Nûn bu
Hem Kelîmu’llâh fetâsıdır ʿaleyhüme’s-selâm
Muʿcizâtından birisi bu gazâ eyler iken
Gün gurûba gitmedi bir sâ’at oldu Sonra şâm
Hürmetiyçün Âmedî Hâfız Mehemmed kuluna
Cümle züvvâra dahi vere Hudâ hüsn-i hitâm
Rıhletinden evvel târîh-i hicrîye ḳadâr
İki bin üç yüz yiğirmi sâl iki mahdir tamâm
(Diyârbekirli Çerhîzâde es-Seyyid Hâfız Mehmed’in nazmıdır. Sene 1257)
Son bir mezar taşında yazanlar:
Küllü nefsin zâikatü’l mevt
Hazreti Yuşa’ bin Nûn’u ömründe
Bir kerre olsun ziyaret arzûsuyla
Âzîme olub merkâd-i şerîfine
Yüz sürmeğe nâile olacağına
Bir çâryek kalarak yolunda
Fedâ-yı cân isen serây-ı hümâyûn
Buğdaycıbaşısı müteveffa Mehemmed Emin
Efendi’nin halîlesi Seyyide Rukiyye
Hânım’ın ruhu şerîfiçün
(El-Fatiha 26 Ağustos 1287 Yevm-i pençşembe)
