Sîret-i Enbiyâ derslerimizde Hz. Mûsâ (as) ile yolculuğumuz devam ediyor… Bu haftaki dersimizde Muhammed Emin Yıldırım hocamız, Kur’ân-ı Kerim’de Hz. Mûsâ’nın şahsiyetinin en temel özelliklerine ve Hz. Peygamber’in (sas) onu nasıl anlattığına değindi. “Peygamberimizin (sas) Dünyasında Hz. Mûsâ (as)” serlevhasının altında hadislerin ışığında Hz. Mûsâ’nın hangi özellikleri ile öne çıkarılarak nazarlara verildiğini anlattı. Her dersimizde olduğu gibi bu dersimizde de hissemize yine epey pay düştü.
Dersten Cümleler
İslâm’ın aziz peygamberlerinden biri olan Hz. Mûsâ’nın hayatındaki yolculuğumuza devam ediyoruz. Tüm peygamberimiz, İslâm’ın peygamberleridir.
Hz. Mûsâ’nın (as) mücadelesinin Kur’ân-ı Kerîm’in 34 sûrede geçtiğini ve kıssa olarak onun anlatıldığı ayetlerin 530 olduğunu söylemiştik. Onun isminin 136 yerde geçtiğini söylemiştik.
Kur’ân-ı Kerim’de Hz. Mûsâ’nın (as) Hususiyetleri
1. Hz. Mûsâ (as) “Kelîmullah” tır. (Nisâ 4/164)
“Muhakkak ki Allah Mûsâ ile konuştu.” (Nisâ 4/164)
2. Hz. Mûsâ (as) nimetlere gark olan bir topluluğa gönderilmiştir. (Mâide 5/20)
“Âlemlerde hiçbir kimseye vermediğini size verdi.”(Mâide 5/20)
3. Hz. Mûsâ (as) diğer peygamberler gibi hidayet önderlerindendir. (En’âm 6/84)
“O’nun soyundan Dâvûd’u, Süleyman’ı, Eyyûb’u, Yûsuf’u, Mûsâ’yı ve Hârûn’u doğru yola iletmiştik…” (En’âm 6/84)
4. Hz. Mûsâ (as) diğer peygamberler gibi muhsinlerdendir. (En’âm 6/84)
“Biz iyi davrananları işte böyle mükâfatlandırırız.” (En’âm 6/84)
Muhsin ifadesini peygamberler için kullandığımızda iki şeyi hemen hatırlamalıyız:
– Varlık âlemi içerisinde onlar gibi ihsan şuurunu elde eden yok!
– Varlık âlemi içerisinde onlar gibi işlerinin hakkını veren yok!
5. Hz. Mûsâ (as) sabırda zirve olan peygamberlerden biridir. (İbrâhîm 14/5)
“Şüphesiz ki bunda çok sabırlı, çok şükreden herkes için ibretler vardır.” (İbrâhîm 14/5)
6. Hz. Mûsâ (as) sürekli gündemde tutulması gereken bir resul ve bir nebidir. (Meryem 19/51)
“(Resûlüm!) Kitap’ta Mûsâ’yı da an. Gerçekten o ihlâs sahibi idi ve hem resûl, hem de nebî idi.” (Meryem 19/51)
Ayet dört şeyi nazarlarımıza veriyor:
– Sürekli gündemde tutulması gerektiğini
– İhlâsın ondan öğrenilmesi gerektiğini
– Hz. Mûsâ’nın resûl olduğu gerçeği
– Hz. Mûsâ’nın nebî olduğu hakikati
7. Hz. Mûsâ (as) Allah’tan korkanlar için furkân, ışık ve öğüt veren bir peygamberdir. (Enbiyâ 21/48)
“Andolsun biz, Mûsâ ve Hârûn’a, takvâ sahipleri için bir ışık, bir öğüt ve Furkân’ı verdik.” (Enbiyâ 21/48)
“Doğru yolu bulasınız diye Musa’ya Kitab’ı ve hak ile bâtılı ayıran hükümleri verdik.” (Bakara 2/53)
8. Hz. Mûsâ (as) bir başka elçi tarafından desteklenen bir peygamberdir. (Furkân 25/35)
“Andolsun biz Mûsa’ya Kitab’ı verdik, kardeşi Hârûn’u da ona yardımcı yaptık.” (Furkân 25/35)
9. Hz. Mûsâ (as) Allah katında çok şerefli, seçkin ve itibarlı bir peygamberdir. (Ahzâb 33/69)
“Ey iman edenler! Siz de Mûsâ’ya eziyet edenler gibi olmayın. Nihayet Allah onu, dedikleri şeyden temize çıkardı. O, Allah yanında şerefli idi.” (Ahzâb 33/69)
“Melekler demişlerdi ki: Ey Meryem! Allah sana kendisinden bir Kelime’yi müjdeliyor. Adı Meryem oğlu Îsâ’dır. Mesîh’tir. Dünyada da, ahirette de itibarlı, seçkin, şerefli ve Allah’ın kendisine yakın kıldıklarındandır.” (Âl-i İmrân 3/45)
10. Hz. Mûsâ (as) Allah tarafından birçok nimete mazhar kılınmış bir peygamberdir. (Sâffât 37/114)
“Andolsun biz Mûsâ’ya da Hârûn’a da nimetler verdik.” (Sâffât 37/114)
Efendimiz (sas) “bazen sizden önceki ümmetlerde” diyerek, bazen direk “İsrâiloğulları” diyerek, bazen “Ehli kitabın içinde” diyerek, bazen “Yahudiler” diyerek, bazen de “insanlık içerisinde” diyerek İsrâiloğullarına ait yüzlerce beyanda bulunmuştur.
Bu hadisleri değerlendirdiğimizde İsrâiloğulları ile alakalı altı temel konuyu görmekteyiz:
– İsrâiloğulları’nın tarihleri, sosyal hayatları ve kültürleri
– İsrâiloğulları’nın akideleri ve inançlarındaki sorunları
– İsrâiloğulları’nın müspet ve örnek alınacak yönleri
– İsrâiloğulları’nın menfi halleri ve karakterlerindeki bozuklukları
– İsrâiloğulları’nın Peygamberimiz zamanındaki tavır ve davranışları
– İsrâiloğulları’nın üzerinden alınması gereken dersler ve ibretleri
Allah Resûlü’nün anlattığı üç kişi kıssası; cildi alacalı, kel ve âmâ ile alakalı kıssası (Buhârî, Enbiyâ, 51)
Kifl’in tevbe kıssası (Tirmizî, Sıfatü’l-kıyâme, 48)
Ebû Saîd el-Hudrî’nin aktarımına göre, Allah’ın Resûlü şöyle buyurdu: “Sizler karış karış, arşın arşın sizden öncekilerin yolunu izleyeceksiniz/onların inançları ve yaşayışlarını ölçü edineceksiniz. İnsanın giremeyeceği küçük bir keler/kertenkele deliğine girecek olsalar, siz de onları takip edeceksiniz.” (Hz. Peygamberin gelecekle ilgili bu ürpertici açıklaması üzerine biz sahâbîler) sorduk: “Ya Resûlallah! (İzlerini takip edeceğimiz bu topluluklar) Yahûdiler ve Hristiyanlar mı olacak?” Şöyle buyurdu: “Ya başka kimler olacaktı?” (Buhârî, Enbiyâ 50; Müslim, İlm, 6)
Bu rivayetin bir de şöyle bir varyantı var: “Allah’a yemin olsun ki adım adım onların yolundan gideceksiniz. Ne ki buzağıya tapacak mısınız onu bilmem.”
Hadis Kaynaklarımızda Hz. Mûsâ (as)
Buhârî (v. 256/870) / es- Sahîh / 14 rivayet
el- Edebu’l-Müfred / 1 rivayet
Müslim (v. 261/874) / es- Sahîh / 15 rivayet
Tirmizî (v. 279/892) / el- Câmî / 14 rivayet
Ebû Dâvûd (v. 275/888) / es- Sünen / 1 rivayet
Nesâî (v. 303/915) / es- Sünen / 4 rivayet
İbn Mâce (v. 273/886) / es- Sünen / 5 rivayet
Dârimî (v. 255/868) / es- Sünen / 4 rivayet
Tayâlisî (v. 204/819) / el- Müsned / 4 rivayet
Ahmed b. Hanbel (v. 241/855) / el-Müsned / 20 rivayet
Abdurrezzak b. Hemmâm es- Sanânî (v. 211/827) / el- Musannef / 5 rivayet
İbn Ebî Şeybe (v. 235/849) / el- Musannef / 15 rivayet
Toplam : 102 rivayet
Peygamberimizin (sas) Dünyasında Hz. Mûsâ (as)
1. Hz. Mûsâ (as) ile görüşmesi
2. Hz. Mûsâ’dan (as) dersler alması
3. Hz. Mûsâ’yı (as) kendisine ve sahâbeye benzetmesi
4. Hz. Mûsâ’nın uğradığı iftiralardan ibretler çıkarması
5. Hz. Mûsâ’nın iffet ve hayâsının örnekliğine değinmesi
6. Hz. Mûsâ (as) ile teselli bulması
7. Hz. Mûsâ’ya (as) yakın olduğunu ifade etmesi
8. Hz. Mûsâ’ya (as) “Allah’ın sırdaşı” demesi
9. Hz. Mûsâ (as) ile kıyaslanmaya karşı çıkması
10. Hz. Mûsâ’nın (as) kıyametteki halini anlatması
– Hz. Mûsâ (as) ile görüşmesi:
Enes b. Mâlik’ten gelen rivayette Resulullah (sas) şöyle buyurmuştur: “Ben gece yürütüldüğüm vakit el kesîbu’l-ahmerin – kırmızı kum tepesinin- yanında Musa’nın yanına geldim.Kabrinde ayakta namaz kılıyordu.” (Müslim, Fedâil, 163; Nesaî, Kıyâmu’l Leyl, 15; Ahmed b. Hanbel, Müsned, III, 148)
İbn Abbas bize naklediyor: “Resulullah (sas) Ezrak vadisine uğramış ve: ‘Bu vadi hangi vadidir?’ diye sormuş Sahabe: ‘Ezrak vadisidir’, cevabını vermişler. Resulullah (sas):‘Ben Mûsâ’yı (as) gür sesi ile Allah’ı telbiye ederek tepeden aşağıya inerken görüyor gibiyim!’ buyurmuş.(Ahmed b. Hanbel, el- Müsned, I, 216; Müslim, İmân, 267- 268; İbn Mâce, Menâsik, 4)
– Hz. Mûsâ’dan (as) dersler alması:
“Rabbine münacaat ettiğin yere dön de ondan (bu miktarı) hafifletmesini dile. Çünkü senin ümmetin buna dayanamazlar. Ben, İsrâiloğullarını denedim!”
Efendimiz (sas) Hz. Mûsâ’dan ecel, ölüm, ölüm meleği hakkında çok önemli dersler almıştır. Hz. Mûsâ’nın Hızır ile yolcuğundan çok önemli dersler almıştır ve yine mucize’nin ne demek olduğuna dair çok önemli dersler almıştır. (İbn Ebî Şeybe, el- Musannef, VI, 333)
– Hz. Mûsâ’yı (as) kendisine ve sahâbeye benzetmesi
Peygamberimiz (sas) Hz. Ömer’i Hz. Mûsâ’ya benzetmişti. Tebûk’a giderken geride bıraktığı Hz. Ali’yi Hz. Hârûn’a benzetmişti. Hasan ile Hüseyin’e isimlerini koyarken, “Hz. Hârûn’un çocuklarının ismi gibi isimler koydum” diye benzetme yapmıştı.
“Kardeşim Musa’nın kürsüsü gibi bir kürsü yapın!” buyurmuştur.” (Abdurezzak bin Hemmâm, el- Musannef, III, 154; İbn Ebî Şeybe, el- Musannef, III, 153; Ahmed b. Hanbel, el- Müsned, III, 138; Dârimî, Mukaddime, 6)
– Hz. Mûsâ’nın uğradığı iftiralardan ibretler çıkarması
Yahudiler, “Mûsâ, abisi Hârûn’u öldürdü” dediler. Allah Resûlü (sas) de bunu anlattı ve İbn Ebi Şeybe’nin Musannef’inde bu olayın nasıl olduğunu bizlere uzunca bir rivayette anlattı. (İbn Ebî Şeybe, el- Musannef, VI, 330)
– Hz. Mûsâ’nın iffet ve hayâsının örnekliğine değinmesi
Efendimiz (sas) bir gün Hz. Mûsâ hakkında; “Mûsâ çok hayâlı bir kişi idi.” buyurdu. (Ahmet b. Hanbel, el- Müsned, XVI, 39 6; Buhârî, Tefsîr, (Ahzâb) 11; Müslim, Fedâil, 156; Tirmizî, Tefsir, 34)
– Hz. Mûsâ (as) ile teselli bulması
Abdullah b. Mes’ûd (ra) naklediyor: “Peygamber (sas) -Huneyn ganimetlerini paylaştırdığı zaman- Ensar’dan bir kişi: ‘Bu Allah’ın rızası gözetilmemiş bir taksimdir.’ dedi. Ben de bu sözü işitince gidip Peygamber’e haber verdim. Peygamberimizin yüzü değişti. Ben keşke bu durumu haber vermeseydim diye düşündüm. Sonra: ‘Allah’ın rahmeti Mûsâ’nın üzerine olsun! Yemin ederim ki Mûsâ bundan daha çoğu ile eziyet gördü.” (Ahmed b. Hanbel, el- Müsned, I, 396, 411, 441; Buhârî, Enbiya, 28; Edep, 53, İsti’zân, 47; Müslim, Zekât, 140, 141; Tirmizî, Menâkıb, 63)
– Hz. Mûsâ’ya (as) yakın olduğunu ifade etmesi:
İbn Abbas (ra) naklediyor: “Peygamber (sas) Medine’ye geldiğinde Yahudiler’in âşûrâ günü oruç tuttuklarını gördü. “Bu ne orucudur?” diye sordu. Yahudiler: “Bu gün mübarek gündür. Bu gün Allah’ın İsrâîloğulları’nı düşmanlarından kurtardığı bir gündür. Musa Peygamber, bu gün oruç tutmuştur!” dediler. Resulullah: “Biz Musa’ ya –bağlılıkta- sizden daha ziyade layığızdır!” buyurdu, o gün oruç tuttu ve sahabeye bu orucu tutmalarını emretti.” (Buhârî, Savm, 69; Enbiya, 24; Tefsîru-l Kur’ân, 2; Müslim, Savm, 126; İbn Mâce, Savm, 41)
– Hz. Mûsâ’ya (as) “Allah’ın sırdaşı” demesi
“Mûsâ Allah’ın sırdaşıdır…” (Dârimî, Delâilü’n-Nübüvve, 8; Tirmizî, Menakıb, 1)
– Hz. Mûsâ (as) ile kıyaslanmaya karşı çıkması
Ebû Hureyre’den (ra) nakletmiştir: “Müslümanlardan bir adam ile Yahudiler’den bir adam birbirlerine sövdüler. Müslüman şöyle diyerek yemin etti: ‘Muhammed’i diğer bütün insanlardan seçip çıkaran Allah’ a yemin ederim.’ Yahudi ise Müslüman kimseye : ‘Mûsâ’yı bütün insanlar arasından seçip çıkaran Allah’a yemin ederim ki’ dedi. Bu esnada Müslüman elini kaldırıp Yahudi’nin yüzüne bir tokat attı. Bunun üzerine Yahudi, Peygamber’in (sas) yanına giderek Müslüman kimse ile aralarındaki durumu haber verdi. Hz. Peygamber (sas), o Müslümanı çağırdı ve: ‘Benim Mûsâ’dan daha hayırlı olduğumu söylemeyin. İnsanların hepsi (kıyamet günü) bayılacaklar. Fakat ilk ayılan ben olacağım. O anda bir de göreceğim ki, Mûsâ, arşın bir tarafına sıkıca tutunmuş duruyor. Bilmiyorum, Mûsâ da bayılanların içinde idi de benden önce mi ayıldı, ya da baygınlıktan Allah’ın müstesna kıldığı kimselerden miydi?” (Buhârî, Enbiya, 31,Tefsîru’l Kur’ân, 7; Rikâk, 43; Tevhid, 31; Müslim, Fedâil, 160; Ebû Dâvud, Sünnet, 13)
– Hz. Mûsâ’nın (as) kıyametteki halini anlatması
Hz. Mûsâ’nın kıyametteki hali ile alakalı birçok rivayet var. İsteyen şu rivayetlere bakabilir:
O dehşetli günde Efendimiz’e verilen şefaat hakkını anlatan uzunca rivayet: (Buhârî, Tefsir, 3; Tevhid, 19, 24, 37; Enbiya, 54; Müslim, İman, 322; İbn Mâce, Zühd, 37; Tirmizî, Sıfatu’l Kıyâme, 1)
Ümmetlerin kıyamette çokluğu ve azlığını anlatan ve sonrasında Hz. Ukkaşe’ye verilen o büyük müjdeyi aktaran rivayet: (Ahmed b. Hanbel, el- Müsned, I, 271, 401; Dârimî, Rikâk, 86; Buhârî,Tıb, 17, 43; Rikâk, 50; Enbiyâ, 31; Müslim, İman, 367, 374; Tirmizî, Sıfatu’l Kıyâme, 16)
Darimi, Sünen’inde bu rivayeti aktarıyor: “Mûsâ (as) şöyle dedi: Yâ Rab! Kullarının en iyi hüküm vereni kimdir?’
Allah (cc) şöyle buyurdu: ‘Diğer insanlara karşı kendi verdiği gibi hüküm veren kimse!’
Mûsâ (as) tekrar sordu: ‘Yâ Rab! Kullarının en zengini kimdir?’
Allah (cc) şöyle buyurdu: ‘Kendisi için takdir edip ayırdığım şeye en çok rıza gösteren kimse!”
Musa (as) tekrar sordu: ‘Rabbim, senden en çok korkan kulun kimdir?’
Allah (cc) şöyle buyurdu: ‘Beni hakkıyla tanımaya gayret eden kimse!” (Dârimî, İlim, 34)
Üç kul örneği:
– Adil kul
– Afif kul
– Arif kul
